مهمترين عواملي كه باعث كاهش ارزش روزه مي شوند عبارت اند از:
1. افكار ناپسند
روزه ظاهرى همان خوددارى ارادى و مطيعانه از خوردن اغذيه است ، ولى روزه نفس ، عبارت است از: خوددارى حواس پنجگانه از افعال ناستوده و خوددارى دل از نيت هاى پليد.
قلب انسان روزه دار بايد همسو با خود صائم باشد؛ آدم روزه دار از بسيارى از كارها خوددارى مى كند؛ قلب او هم بايد به خاطر حفظ حريم روزه از افكار آلوده و عصيان آميز پرهيز و اجتناب نمايد و هر گونه افكار ناپسند را از سر خود بيرون كند. اميرالمؤمنين (عليه‌السلام) فرمود: روزه قلب از انديشه روى آوردن به گناه از روزه شكم از خوردن غذا برتر است . (1)
همچنين آن حضرت (عليه‌السلام) فرمود: روزه قلب بهتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شكم است .(2)
2. لقمه ناپاك و اثر آن
روزه بايد با لقمه پاك و بدور از هر گونه شبهه گرفته شود، بنابراين چنانچه انسان بدون توجه و رعايت حلال و حرام و لقمه شبهه ناك روزه بگيرد، روزه از ارزش و اعتبارى كه شرع برايش تعيين كرده برخوردار نخواهد بود.
اهتمام به خوردن حلال و پرهيز و اجتناب از حرام خوارى يكى از نشانه هاى بارز پيروى از خط حق است .
پيامبر اكرم (صلي‌الله عليه و آله) فرمود: واى به حال كسى كه روزه خود را با غذاى حرام افطار كند ( حلية الابرار، بحرانى ، ج 1، صص 219، 345)؛ آرى ، روزه، با غذاى حلال، روزه راستين است .
3. سخن چينى
نمامى ، به نوبه خود از عوامل كاهش ارزش روزه است و اثرات و پيامدهاى خطرناكى دارد؛ از جمله :
الف) كاهش اعتبار روزه :
پيامبر (صلي‌الله عليه و آله) فرمود: چهار چيز موجب تباهى روزه و بطلان كارهاى خير مى شود، يكى از آن چهار چيز نمامى سخن چينى است .(3)
ب) عذاب قبر:
در رهنمودهاى پيامبر (صلي‌الله عليه و آله) به اميرالمؤ منين (عليه‌السلام) آمده است : يا على! از غيبت و نمامى بپرهيز؛ زيرا غيبت، روزه را از پا در مى آورد و سخن چينى نيز باعث عذاب قبر است .(4)
4. عاق والدين
روزه دار علاوه بر انجام واجبات و مستحبات و ترك مبطلات روزه و احيانا مكروهات ، بايد از هر گونه والدين آزارى بپرهيزد؛ روزه كسى كه والدين او از وى ناراضى هستند، ارزشى ندارد.(5)
در قرآن مى خوانيم : خدا مقرر داشت كه : جز او را نپرستيد و در حق پدر و مادر خود نيكى كنيد نيكوكار باشيد و آنگاه كه هر دو يا يكى از آنها با پيرى رسيدند نسبت به آنها كم لطفى نكنيد حتى به آنان اف نگوييد؛ آنان را نيازاريد؛ فروتنى خود را در برابرشان اظهار كنيد و بگوئيد: خدايا آنان را مورد رحمت خويش قرار ده چنانكه آنان ما را در كودكى مان مورد رحمت خويش داشتند(6).
صاحب مجمع البيان در تفسير جوامع الجامع ذيل آيه فوق ، يادآور مى شود: وقتى انسان از گفتن اف در مقابل پدر و مادر نهى شده باشد، به طريق اولى نمى تواند نسبت به آن دو آزار و اذيت بيشتر روا دارد.(7)
امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: كمترين نافرمانى اف گفتن به پدر و مادر است و اگر خدا مى دانست چيزى كمتر از اف موجب رنجش والدين مى شود، بدون شك از آن نهى مى كرد. همچنين در قرآن كريم آمده است : آنان را به نام صدا نكن(8).
سيد بن طاووس آن عالم بى نظير، پس از مهيا كردن كفن و تعيين محل دفن خود در قسمت پايين پاى پدر و مادر، مى گويد: مى خواهم مادامى كه در قبر هستم سرم ، پايين پاى پدر و مادرم باشد، زيرا پروردگار متعال مى فرمايد: در برابر پدر و مادر بايد فروتن باشى و در حق آنان بايد احسان كنى با رحمت و مهربانى خاصى فروتنى خود را در برابرشان ظاهر كنى(9)و در آيه اى ديگر مى خوانيم :؛ در حق والدين خود احسان كن .(10)
انسان هيچ گاه نبايد پدر و مادر خود را مورد آزار و اذيت قرار دهد، زيرا احترام آن دو هيچ گونه محدوديتى ندارد. لذا رسول خدا (صلي‌الله عليه و آله) فرمود(11) كسى كه پدر و مادر را غمگين سازد، عاق والدين شده است .
بديهى است كه عاق والدين مساله اى بس مهم و يكى از گناهان كبيره است . امام صادق(عليه‌السلام) فرمود:(12)عاق والدين شدن يكى از گناهان كبيره است؛ زيرا خداوند حكيم آدم عاق شده را گناهكار شقى قرار داده؛ كيفر عاق والدين در همين دنيا گريبان انسان را مى گيرد.
پيامبر اكرم (صلي‌الله عليه و آله) فرمود:(13) عقوبت سه گناه ، بدون آنكه به آخرت موكول شود در دنيا ظاهر مى گردد؛ عاق والدين ، ستمكارى در حق مردم و كفران احسان.
چند نكته
1. پدران سه گانه : پيامبر اكرم (صلي‌الله عليه و آله): براى هر كسى ، سه گونه پدر، معرفى كرده است . آن حضرت فرمود: پدران سه دسته اند: پدرى كه ترا به دنيا آورد، پدرى كه به تو همسر داد كه تو را علم و دانش آموخت(14).
2. نظر اعتراض آميز و خشم آلود: امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: كسى كه به والدين خود به گونه اى خشم آلود بنگرد، گرچه آن ها در حق وى ستم كرده باشند، نماز او پذيرفته نمى شود (15).
با توجه به فرمايش امام صادق (عليه‌السلام) يكى از شرايط نماز در پيشگاه خدا نگهداشتن حرمت والدين است . از آنجايى روزه بعد از نماز در اسلام بسيار مورد توجه مى باشد بايد از شرايط و خصوصيات آن نيز باشد.
3. نفقه والدين : از امام صادق (عليه‌السلام) پرسيدند: نفقه كدام يك از بستگان بر آدمى لازم و واجب است ؟ فرمودند: پرداخت نفقه والدين ، فرزند و زن بر مرد واجب است .
امام صادق (عليه‌السلام) در جاى ديگر فرمود: پنج نفر واجب النفقه انسان هستند؛ بنابراين نمى توان ماليات واجب ، از جمله زكات را به آنان داد. آن پنج نفر عبارتند از: پدر، مادر، فرزند، مملوك ، همسر؛ زيرا اينان عيال آدمى هستند و واجب النفقه اند(16).
5. تكبر و عجب
يكى از آفات روزه از رذائل اخلاقى خود بزرگ بينى و تكبر فروشى است . تكبر اولين معصيتى است كه در برابر خدا صورت پذيرفته است .
تكبر، چيزى است كه از آن به عنوان اصول ريشه هاى كفر، ياد شده است(17).
سرچشمه و ريشه كفر سه چيز است : حرص ، تكبر و حسد(18). تكبر نه تنها زشت ترين اخلاق است بلكه از بزرگترين گناهان مى باشد.(19)
عجب ، در بسيارى از موارد به معناى تكبر است ، ولى گاهى به معنى خودپسندى و خودبرتربينى است ، عجب آن است كه آدمى ديگران را به حساب نياورد و موارد ارزش‌هاى آنها را ناديده بگيرد، امام صادق (عليه‌السلام ) فرمود: كسى كه براى ديگران، ارزشى قائل نشود، داراى عجب است .(20)پس عجب يك صفت منفى اجتماعى است كه انسان خود را مى پسندد و براى ديگران مؤ لفه ستودنى قائل نيست .
پي نوشت ها:
1. غررالحكم ، شماره 5873.
2. همان ، شماره 5874.
3. ر.ك : حر عاملى ، وسايل الشيعه ، ج 7، ص 21.
4. ر.ك : طبرسى ، جوامع الجامع ، ج 1، ص 103.
5. وقايع الايام ، خيابانى ، صيام ، ص 431.
6. بنى اسرائيل : 22-25.
7. جوامع الجامع ، ذيل آيات فوق .
8. جوامع الجامع ، ذيل آيات فوق .
9. اسراء 24.
10. بقره : 83.
11. روضة المتقين ، ج 12، ص 249.
12. بحار الانوار، ج 74، ص 74.
13. بحار الانوار، ج 75، ص 275.
14. مواعظ العددية ، ص 63، ثلاثيات .
15. بحار الانوار، ج 74 ص 61.
16. وسايل الشيعه ، ج 15، ص 237.
17. مستدرك ، ج 2، ص 309.
18. ر.ك : تزكية النفس ، مبحث كبر.
19. ر.ك : تزكية النفس ، مبحث كبر.
20. صدوق ، معالى الاخبار، ص 244.
بخش عترت و سيره تبيان
منبع:
صفاى باطن در پرتو رمضان
سيد محمد شفيعى